काठमाडौँ । नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका माननीय कुलपति भूपाल राईको प्रमुख आतिथ्यमा ‘भाषा संरक्षणमा कानुन व्यवसायीहरूको भूमिका र दायित्व’ विषयक अन्तरविमर्श कार्यक्रम रामशाहपथस्थित नेपाल बार एसोसिएसनको सभाकक्षमा सम्पन्न भएको छ ।
कुलपति राईले कार्यक्रम सम्बोधन गर्दै कानुन व्यवसायीहरूको क्षेत्र सबै तहतप्का र वर्गमा पर्ने भएकाले न्यायिक सर्वोच्चता भाषा र बाङ्ममयभित्र रहेको बताए । उनले कानुन व्यवसाय बहुलभाषासँग सम्बन्धित भएकाले कानुन व्यवसायीले सबै भाषाको ज्ञान राख्नुपर्नेमो जोड दिए । एकअर्को भाषामा प्रयोग हुने शब्दको उच्चाहरणमा प्रष्ट हुन सकिएन भने त्यसले न्यायिक फैसलामा त्रुटि हुने उनको भनाइ छ । कुलपति राईले अधिकांश जनजातिको भाषामा ‘अ’ अक्षर छैन जस्तै तामाङले ‘मरेँ’ शब्दलाई ‘मारेँ’ भन्छन् । कुनै पनि समुदायले गर्ने उच्चाहरणप्रति कानुन व्यवसायीहरूको ध्यान पुग्यो भने मात्रै फैसलामा त्रुटि नरहने र पीडितले न्याय पाउनेमा जोड दिएका छन् । परिस्थितिवश अर्थध्वंस भए केही महिना बाँचिएला, राजनीतिक भ्याकुममा पनि बाँच्न सकिएला तर भाषाविना बाँच्नै नसकिने उनले बताए ।
कुलपति राईले साबुनले शरीरको मैलो धुन्छ भने साहित्यले मगजको मैलो धोइदिन्छ। यसले असल संस्कृति सिकाउँछ । तसर्थ कानुन व्यवसायीहरूले पनि कथा, कविता, निबन्ध र उपन्यास पढ्नु उत्तम हुने बताए । उनले जति पनि भ्रष्टाचारी छन्, तिनमा अपवादबाहेक कवि ,साहित्यकारहरू भ्रष्टाचारी नभएको बताए । यसै सिलसिलामा उनले भाषा र शब्द पनि मानिस जस्तै हो, भाषाको जैविकता बुझेर ‘प्रज्ञा नेपाली बृहत् शब्दकोष’मा युगानुकूल अर्थ खोज्दै परिमार्जन गर्नेमा जोड दिए ।
माननीय पूर्व न्यायाधीश कमलनारायण दासले ‘कायस्थ’ जातिलाई होच्च्याउने गरी नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानबाट प्रकाशित ‘प्रज्ञा नेपाली बृहत् शब्दकोष’मा अर्थ उल्लेख भएकाले सच्च्याउन जोड दिए । उनले सबै मिलेर नेपालीभाषा र नेपालका मातृभाषालाई बचाउन अग्रसर हुनुपर्ने बताए ।
यसैगरी प्रा.डा. भागवत ढकालले भाषाको प्रयोगमा ‘इन्तु र परन्तु’मात्रै फरक पर्यो भने पनि धेरै अर्थ फरक पर्छ । भाषा एउटा माध्यम मात्रै हो । नेपाली भाषाको महत्त्वलाई ध्यान दिँदै विभिन्न भाषाबाट आएका शब्दहरूको सम्मान गर्ने गरौँ उनको भनाइ छ ।
यसैगरी प्रा.डा. तथा वरिष्ठ अधिवक्ता नृसिंहकुमार खत्रीले ‘भाषाको संरक्षणमा काव्यको भूमिका’ विषयक कार्यपत्र प्रस्तुत गरे । उनले न्यायालयमा भाषाको प्रवेश र चलनको ऐतिहासिकता, भाषा जाग्ने, मौलाउने फैलिने पद्धति, न्यायालयमा न्यायदिने विषय र विधा लगायतका विषयलाई कार्यपत्रमा उल्लेख गरे ।
यसैगरी सर्वोच्च अदालत बार एसोसिएसनका अध्यक्ष तथा वरिष्ठ अधिवक्ता हरिशङ्कर निरौलाले जगबाटै भाषा बिगारिनु भनेको नियतवश गरिएको गल्ती भन्ने बुझिन्छ । कुनै पनि मातृभाषा बचाउनमा आआफ्ना छोराछोरीलाई स्वयम् बाउआमाले पनि सिकाउनु पर्ने बताए ।
यसैगरी वरिष्ठ अधिवक्ता तथा प्राध्यापक गुणनिधि न्यौपानेले कार्यक्रम समापनका क्रममा हामी सबैको साझा सम्पति भनेको भाषा हो । यसको संरक्षणमा सबै कानुन व्यवसायी र न्यायलय प्रतिबद्ध रहनु पर्नेमा जोड दिए ।